77) 追述上文褒贬语，下用ci banjinahangge。
tere tacime xanggarakvngge cohome kicerakv ci banjinahangge.
其学之不成者，乃由于不勤也
niyalma gvnin i cihai balai yaburengge, sukdun salgabun i urhu ci banjinahangge.
人之任意妄为，乃由气质之偏
yaya dorolon jurgan be getukelerakvngge, bithe tacirakv ci banjinahangge.
大凡不明体义者，不肯读书所致也

79) serengge是论夫者字，整字与ha, he亦可托。下文若是有也者，inu, kai字作着落
mujin serengge sukdun de dalahangge
夫志，气之帅也
sukdun serengge beye de jalukangge
气，体之充也
gosin jurgan serengge dasan i fulehe
夫志，理之本也
erun koro serengge dasan i dube
刑法者，理之末也
enduringgei tacin serengge, kungdzi mengdzi de badarambuhabi.
夫圣学，昌于邹鲁
doro i xoxohon serengge, yoo han xun han ci deribuhebi.
夫道统，擎自中天
fujurungga ambusi saisa be, dubentele onggoci ojorakv serengge, wesihun erdemu ten i sain, irgen i onggome muterakv be henduhebi kai.
有斐君子终不可諠兮者，道盛德至善，民之不能忘也
dulimba tob serengge fulehe inu
中正本也
genggiyen kengse serengge, baitalan inu
明断用也
dasan serengge geli okjiha ulhv i adali kai
夫政也者，蒲芦也

80) ofi kai是倒装语
jalan i niyalma karman tuwakiyan be daruhai kvbulirengge, terei jurgan aisi i ilgabun be sarkv ofi kai.
世人之常变操守者，不知夫义利之区也
yaya niyalma da banin be ufarabuhangge, sain be genggiyelefi, tuktan de dahvme muterakv ofi kai.
凡人之失其本性者，不能明善复初也

81) de kai, be kai是也说
niyengniyeri edun i selgiyere, juwari aga i simeburengge, abkai erin de kai. nuhu olhon be ira fisihe de acara, nuhaliyan derbehun haidu jeku de acarangge. na i aisi de kai.
春鼓之以风，夏润之以雨，是天之时也。高燥者宜黍稷，下湿者宜秔稻，是地之利也。
mujin be toktobumbi serengge, emu mujilen i sain be sonjofi teng seme tuwakiyara be kai. cibsen be da arambi serengge, beye mujilen be jafatame bargiyatafi gvwabsi akv obure be kai.
所谓定志者，是一心择善而固执之也，主敬者，是摄束身心而不他适也

82) 若是引经与据典，必用de henduhengge。句尾须用sehebi，起止界限方明白。
“dorolon i nomun” de henduhengge：“dorolon hafuci teisu toktombi.” sehebi. ede wesihun fusihvn be ilgara, dergi fejergi be faksalara de, dorolon ci dulenderengge akv be saci ombi.
《礼记》曰：“礼达而分定”。可见辨尊卑，分上下，莫过于礼也
“hiyooxungga nomun” de henduhengge：“dergi be elhe obure, irgen be dasara de, dorolon ci sain ningge akv.” sehebi. erebe tuwahade dorolon serengge, jalan de aisilara irgen de dalara oyonggo baita kai.
《孝经》云：“安上治民，莫善于礼”。是知礼也者，辅世长民之要务也

83) 用henduhe引述起，句下须用sehengge。往往中间用sefi，只看单连意何如。
julgei niyalma henduhe：belheme jabduci, jobocun akv ombi sehengge. yaya baita be doigomxoci ilihara, doigomxorakv oci waliyabure be henduhebi.
昔人云，有备无患。言凡事豫则立，不豫则废也
kungdzi i henduhe：julgei niyalma gisun tucirakvngge, beyei haminarakv jalin girume ofi kai sehengge. cohome untuhun gisun tucibure gojime, beyei yabume yargiyan i songkolome muterakv ayoo sere turgun kai.
孔子云，古者言之不出，耻躬之不逮也者。盖恐其徒托空言，不能躬行实践也
fudzi i henduhe：tacimbime erinderi urebu sefi, geli tacire de amcarakv i adali oso sehengge, cohome niyalma be majige andande seme nakaci ojorakv erin be namcame kiceme tacikini sere gvnin kai.
子曰学而时习之，又曰学如不及，乃使人及时勤学，不可须臾而或辍也

84) 为字谓字是sembi，上面必要be叫着
umesi ten, tumen jaka be elbehengge be, abka sembi.
至高而覆万物者，为天
umesi jiramin, tumen jaka be alihangge be, na sembi.
至厚而载万物者，为地
inenggi abka na de elderengge be xun sembi.
日间光照于天地者，曰日
dobori abka na de elderengge be, biya sembi.
夜里光照于天地者，曰月
na de cokcohon i bisirengge be, alin sembi.
在地上高耸的，叫作山
xeri deri eyeme tucinjirengge be, muke sembi.
由泉中流出者，叫作水
abkai hesebuhengge be, banin sembi.
天命之谓性
sukdun i salgabuhangge be buyenin sembi.
气禀之谓情
turgan bifi yaburengge be, aisi sembi.
有所为而为，谓之利
turgan akv yaburengge be, jurgan sembi.
无所为而为，谓之义

85) 代申其意sehengge，发明已往经典多
“irgebun i nomun” de, “xe deyeme abka de isinambi, nimaha tunggu de godombi.” sehengge, tere dergi fejergi de iletulehe be henduhebi.
《诗》云：“鸢飞戾天，鱼跃于渊”。言其上下察也
“dasan i nomun” de, “gungge be wesihun oburengge, damu mujin de, doro be badaramburengge, damu kicebe de.” sehengge. cohome baita, mujin, daci ishunde nikendufi mutebumbi sere turgun.
《书》曰：“功崇惟志，业广惟勤”。盖业与志本相须而成也
“jijungge nomun” de, “mafa be wesihuleme ofi, tuttu da be ginggulembi, da be gingguleme ofi, tuttu mukvn be bargiyambi.” sehengge, niyalmai doro de urunakv mukvn be hvwaliyambure be ujen obuci be getukelengge.
《礼》云：“尊祖故敬宗，敬宗故收族”。明人道必以睦族为重也
hvlha holo be geterembure de mangga sehengge ede kai.
此所谓盗贼难弭也
coohai doro be gaxan falga banjibure de baktambuhabi sehengge, erebe kai.
所谓寓兵法于保甲中也

86) ainci下用dere, aise, 原是猜疑话来着。如今竟作盖字用, dere, aise不必托
tere baita ainci xanggaha dere
那件事情想是成了罢
ere jaka ainci efujehe dere
这宗东西想是坏了罢
ainci hiri amgaha aise
想必睡着了罢
ainci julgei ebsi irgen i an kooli, gemu malhvn be wesihun obuhabi.
盖自古民风，皆贵乎节俭
ainci dorolon serengge, abka na i enteheme, tumen jaka i ilgabun.
盖礼为天地之经，万物之序

87) dere又作罢、而已，如用dabala一样托。上面若非遇整字，非用mbi不可托
deribun bisire duben bisirengge, teni niyalma seci ombi dere.
有始有终的，才是人罢
hehe niyalma bikai. uyun niyalmai teile dere.
有妇人焉！九人而已

88) bime本作而且用，整单破连用法活。下有又字加geli，若遇已然即ha, he。dade也是又字意，geli之字紧连着
gosin jurgan bime, tondo nomhon.
仁义而且忠厚
erdemu be iktambumbime, geli gosin be yabumbi.
积德而且累仁
xayo xayolambime, geli nomun jondombi.
持斋而且念经
bithe be hvlaha bime hergen be inu araha.
读了书而且把字亦写了
niyalma de tusa arara dude, geli jaka be aisi obuhabi.
济人而且利物
gosin de yendenure dade, geli anahvnjara be kicembi.
兴仁而且讲让

89) 上文顿住又而且, ere dade与tere dade。ede bime亦如是, 紧接上文字句说
ere dade, minggan hacin i kvbulire, tumen hacin i forgoxorongge, emu mujilen de fakjilambi.
而且千变万化，宰于一心
tere dade, aniya hvsime bithe hvlarakv oci okini, emu inenggi seme buya niyalma de hanci oci ojorakv.
而且宁可终岁不读书，不可一日近小人
ede bime ten i unenggi i doro, an dulimba ci tucinerakv.
而且至诚之道，不外中庸

90) uttu bime然而用
uttu bime han ojorakvngge akv kai
然而不王者，未之有也

91) tuttu bime乃且多
tuttu bime ulin jakai mangga be gvnirakv, gosin i cihai mamgiyame kobcihiyadambi.
乃不知物力艰难，任意奢侈
tuttu bime ambasa saisa be tetuxeci ojorakv.
且君子不器